Het geuzenlied Merck toch hoe sterck werd geschreven door Valerius in 1622. Waarom werd hij hiertoe geinspireerd. Bergen op Zoom was in 1576 na de Spaanse furie van Antwerpen in Staatse handen gekomen. Nooit heeft zij zich meer laten innemen door de Spanjaarden. Als enige Brabantse stad bleef zij een gewichtige frontiervesting, ver vooruitgeschoven in vijandelijk gebied. Twee grote belegeringen heeft zij doorstaan door grote veldheren als Parma en Spinola, zo ook verschillende pogingen tot overrompeling, het altijd op de loer liggende verraad en de steeds de kop opstekende pestepidemieën. Dat dit veel heeft gevergd van deze kleine vestingstad en haar dappere bewoners laat zich raden. De groep Merck toch hoe Sterck Bergen op Zoom beeldt de hoofdrolspelers uit uit deze belangrijke periode van de geschiedenis en de vorming van het huidige Nederland.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bergen op Zoom ten tijde van de 80-jarige oorlog 1568-1648.

Jan van Glymes IV was heer en eerste markies van Bergen op Zoom, graaf van Walhain en stadhouder van Henegouwen. Hij regeerde van 1550-1567. Jan van Glymes IV, ook wel Jan van Bergen genoemd. Hij is een katholiek en groeit op aan het hof van Maria van Hongarije, de landvoogdes. Daar ontmoet hij de 5 jaar jongere Willem van Oranje Nassau. Zij geraken goed bevriend. 

Als Philips de II zijn vader Karel de V opvolgt als koning van Spanje waarvan de Nederlanden in die tijd deel uitmaken, mogen Willem en Jan van Glymes hem op gaan halen van de grens met Italie. Philips II heeft weinig op met de Nederlanden. Hij vertrekt weer naar Spanje. Hij laat zich niet meer adviseren door de Raad van Staten, waarvan ook Jan IV deel uitmaakt en dat leidt tot een grotere verwijdering tussen Philips en de Nederlanden. De calvinisten krijgen meer aanhang vanuit Frankrijk en eisen een grotere godsdienstvrijheid. Philips daarentegen geeft de kerk steeds meer macht, laat het volk steeds meer belasting betalen, om zijn legers te betalen om tegen de Fransen te vechten.

De adel verzet zich meer en meer tegen de wetten (plakkaten) van de koning. Montigny en Jan IV zullen afreizen naar Spanje om een compromis toe te lichten. Jan is echter ziek voordat hij op reis kan. In 1567 vertrekt hij alsnog naar Spanje. Het leidt echter nergens toe, want in de Nederlanden breekt de beeldenstorm los. De koning moet zelfs troepen uit Duitsland laten komen om de orde te herstellen. Jan van Glymes wil graag terug naar Bergen op Zoom om te herstellen. Hij krijgt van de koning pas toestemming als die zeker weet dat Jan niet meer zal herstellen. Jan IV sterft in Segovia (Spanje). Hij wordt wel begraven in de St. Gertrudiskerk op 1 september 1567. Het Markiezaat Bergen op Zoom gaat over in de handen van 'vreemde' families. In 1568 begint de 80 jarige oorlog. Ook Montigny zal Spanje niet levend verlaten.

1567 Philips de II probeert het protestantisme in de Nederlanden uit te roeien en stuurt Alva met een leger naar de Nederlanden om de orde te herstellen.1568 Willem van Oranje betaalt uit eigen zak een leger uit Duitsland en valt de Nederlanden binnen. Philips laat, uit wraak, graaf Egmond en Horne onthoofden.

1572. De Watergeuzen veroveren den Briel op 1 april. Geeft een geweldige impuls voor de opstand. Diverse Zeeuwse en Hollandse steden sluiten zich aan bij Oranje.

1576 Pacificatie van Gent, waarbij de Staten-Generaal van de Nederlandse gewesten zich aansluiten bij de Hollands-Zeeuwse opstand. Paulus en Marcelis Bakx , katholieken uit Den Bosch kiezen voor de zijde van Willem van Oranje en gaan in dienst.

1579. de Unie van Atrecht en Utrecht. De zuidelijke gewesten Artesië en Henegouwen beloven, in de Unie van Atrecht, het katholieke Spaanse gezag weer te erkennen. In reactie hierop sluiten een aantal noordelijke gewesten samen met enkele Vlaamse en Brabantse steden de Unie van Utrecht, waarin zij aankondigen de strijd tegen de Spanjaarden voort te zetten. In deze twee unies ligt de kiem van de scheiding tussen de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden.1580: Filips II doet Willem van Oranje in de ban.

1580 De Bergse Beeldenstorm. Jan van Wittem vertrekt naar Wouw. Pastoor Lancriet verplaatst zijn zetel eveneens naar Wouw.

1581: het Plakkaat van Verlatinge.Zeven noordelijke gewesten besluiten de Spaanse koning niet langer te erkennen. Zij leggen dit besluit vast in het Plakkaat van Verlatinge.

1582 Marcelis Bakx arriveert in Bergen op Zoom. Hij vormt een ruitervaan en vertrekt naar Zutphen om Lochem te helpen ontzetten. Als hij terugkeert naar Bergen is ook zijn broer Paulus gearriveerd. Deze heeft dan al een ruitervaan gevormd. Marcelis wordt luitenant in het vaan van zijn broer. Vier jaar later zal hij zijn eigen vaan oprichten. Vanuit Brugge vlucht Baselius minor naar Bergen op Zoom. Hij wordt een goede vriend van de Bakxen.

1584: Willem van Oranje vermoord.Willem van Oranje wordt op 10 juli in Delft vermoord door Balthazar Gerards, een fanatieke katholiek. 1585: calvinisten vluchten naar het noorden. Antwerpen valt weer in Spaanse handen. Tienduizenden calvinisten vluchten naar het noorden: een belangrijke impuls voor de Hollandse steden, met name voor Amsterdam. Prins Maurits, zoon van Willem van Oranje, 18 jaar, wordt stadhouder van Holland en Zeeland. 

1588: Johan van Oldenbarneveld en Prins Maurits. Nadat nieuwe landsheren (de Franse Hertog van Anjou en de Engelse Graaf van Leicester) geen succes zijn gebleken, besluiten de Zeven Verenigde Nederlanden zonder vorst, als republiek, hun verbond voort te zetten. Johan van Oldenbarnevelt, de raadpensionaris (hoogste ambtenaar) van de Staten van Holland, ontwikkelt zich tot een krachtige politieke leider. Prins Maurits blijkt een groot militair strateeg. In de zomer vormt Filips II een Armada die de Engelse koningin Elizabeth I en de opstandige Nederlandse gewesten een gevoelige klap moet toebrengen. De Spaanse zeevloot lijdt een smadelijke nederlaag. Parma bedacht toen dat hij Bergen op Zoom wel in kon nemen. Hij lag immers bij Oostende met een leger van 36.000 man die na de nederlaag van de Armada niet naar Engeland konden. Als Parma Bergen en Tholen kon veroveren, had hij de sleutel tot Zeeland. Een paar verkenners van de Bakxen onderscheppen een paar edelen die hen dit meedelen en verbaasd zijn dat het leger nog niet is gearriveerd. Ook Koningin Elizabeth schrijft de Staten van Holland een brief waarin ze meedeelt dat Parma zijn troepen verplaatst van Vlaanderen naar Brabant. Dit kan niet anders zijn dan de verovering van Bergen op Zoom , de enige stad in het hertogdom Brabant die nog niet onder Spaans gezag is gebracht. In Bergen was de toestand alles behalve rooskleurig. Veel militairen, Engelsen, Schotten, Walen, waren in de stad gelegerd, ingekwartierd bij de bevolking. Ze kregen niet genoeg rantsoenen en waren de taal niet machtig. 

Op 23 september is de stad onder beleg van de Hertog van Parma. De tent van de hertog staat in de buurt van de Raayberg. In Bergen zijn maar 1500 man , terwijl de Spanjaard er 36000 tot zijn beschikking heeft die als een ijeren ring rond de stad liggen. De Bergenaren doen een beroep op Zeeland. Willoughby riest met Wilfort naar de Staten van Holland om steun. De vijand doet een poging om Tholen in te nemen bij laag water, maar veel Spanjaarden verdrinken in de Eendracht. Versterkingen komen Bergen binnen, vlgs de boeken wel 5000 man.De ritmeesters willen een uitval, de ruiters kunnen niet vechten in de stad. Ze doen een uitval en deze is zeer succesvol. Er zijn meerdere van deze uitvallen. De Spanjaarden hebben het weer ook niet mee. De herfst valt in, de moerasachtige grond rond de stad wordt drassig van de regen. Op 12 november geeft Parma het op en vertrekt. Paulus Bakx stijgt in aanzien, krijgt steeds meer vertrouwen. Wordt later Gouverneur van de stad.

1590: het turfschip van Breda. Het tij keert voor de Republiek, nadat de Spanjaarden aanvankelijk grote delen van de opstandige gewesten hebben bedwongen. In maart 1590 wordt Breda veroverd, dankzij het turfschip, waarin ruim 70 militairen naar binnen worden gesmokkeld die de stadspoorten openen. Verovering van diverse steden volgt Er hebben nog 5 aanvallen plaatsgevonden in de periode dat Paulus gouverneur was van Bergen op Zoom.

1594; aanslag op de stad, juist als Maurits er is. Maurits is in die tijd Markies van Bergen op Zoom1597; Albertus van Oostenrijk wil de stad aanvallen met enkele duizende mannen. Ze geraken tot in de gracht onder het Ravelijn. Twee schildwachten voorkomen verdere acties.

1598: dood van Filips II. Het bewind over de Nederlandse gewesten laat hij na aan zijn dochter Isabella, gehuwd met aartshertog Albrecht van Oostenrijk.1600: de slag bij Nieuwpoort - gouden eeuw. Op aandringen Van Oldenbarnevelt probeert Maurits' leger Duinkerken te bereiken om kapers uit te schakelen. Dat lukt niet, ondanks zijn overwinning op Spaanse troepen bij het West-Vlaamse Nieuwpoort. Maurits, die vooraf had geprobeerd deze veldtocht af te houden, keert woedend terug in de Nederlanden: het begin van de verwijdering tussen hem en de raadpensionaris. Gouden Eeuw, economische en culturele bloeitijd in de Republiek die grote politieke macht heeft. 

1602; Aanval van Spanjaarden door de Steenbergsche Poort. Gouverneur Paulus slaat de aanval af.1602: de Verenigde Oostindische Compagnie. Oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) voor de handel op Azië

1605; 21 augustus. Er volgt een aanval van 1400 Spaanse soldaten. Een aantal lukt het om een gedeelte van het havenkwartier te bereiken. Ze moeten echter terugtrekken vanwege de vloed om verdrinking te voorkomen.1605; In september volgt weer een aanval. 5000 Spanjaarden veroveren enkele poorten van de stad. Gouverneur Paulus Bakx wist de vijand terug te drijven.

1606 Paulus Bakx overlijdt in Bergen op Zoom. Hij wordt begraven in de St Gertrudiskerk. Marcelis wordt later de Gouverneur van de stad.1609-1621. Het 12-jarig bestand. Een periode van rust. De stad werd extra verstevigd. Mensen geloven niet meer dat er verder nog oorlog komt.De Republiek sluit een Twaalfjarig Bestand met de Habsburgse vorst, zeer tegen de zin van Maurits. Rondom Oldenbarnevelt en Maurits vormen zich facties. Hun tegenstelllingen worden aangewakkerd door een godsdienstig dispuut tussen de Leidse hoogleraren Arminius (Remonstranten) en Gomarus (Contra-Remonstranten). Oldenbarnevelt kiest de zijde van Arminius, Maurits van Gomarus. Een burgeroorlog dreigt. 1618: de Dordtse synode. Op de Dordtse synode, bijeengeroepen door de Staten-Generaal, wordt het theologische dispuut beslecht ten gunste van de Contra-Remonstranten. Tevens valt het besluit de bijbel uit de Hebreeuwse en Griekse grondteksten te vertalen in het Nederlands. Deze Statenvertaling, die in 1637 klaar is, krijgt grote betekenis voor het Nederlandse protestantisme, de Nederlandse cultuur en de Nederlandse taal. 

1619: Van Oldenbarneveld onthoofd. Oldenbarnevelt, gearresteerd in augustus 1618, wordt in mei 1619 onthoofd op het Binnenhof in Den Haag. Zijn medestander Hugo de Groot, vooraanstaand rechtsgeleerde, pensionaris van Rotterdam, wordt veroordeeld tot levenslange detentie op Slot Loevestein. In 1621 ontsnapt De Groot in een boekenkist. 

1621: de West Indische Compagnie. Oprichting van de West-Indische Compagnie, voor de handel op Amerika.

1622; Ambrogio Spinola wil Bergen op Zoom en Steenbergen veroveren. Steenbergen was in een dag veroverd; 18 juli 1622. Spinola wachtte echter te lang om door te stoten naar Bergen. Vanuit het zuiden marcheerde Paulo Baglioni over Huijbergen richting Bergen met 6 á 7000 man. Op 19 juli 1622 werd de stad bedreigd via de Raayberg en (oud) Borgvliet. Spinola zelf zat in een van de 2 kwartieren op de Noordgeest. Hij wilde de haven afsluiten. Dat is echter niet gelukt, zodat aanvoer van voedsel, manschappen en materieel mogelijk bleef. Een van de havens die voor aanvoer zorgde was Veere. Daar was Adriaen Valerius belastingontvanger. Onmiddellijk na de aftocht van Spinola schreef hij het vers Merck toch hoe Sterck. Het is later toongezet op een Engels soldatenlied. Prins Maurits kwam Bergen te hulp. Hij was op 2 oktober in Roosendael. Spinola vernam dit en brak op 3 oktober zijn kampementen op.

1625: dood van prins Maurits. Zijn broer Frederik Hendrik volgt hem op: een groot talent in politieke en militaire zaken. In Den Haag houdt hij, met zijn echtgenote Amalia van Solms, op bijna vorstelijke wijze hof, onder meer aan het Binnenhof en in het nieuwgebouwde paleis Huis ten Bosch. 

1626 e.v.: reeks veroveringen van Frederik Hendrik. Samen met zijn neef Ernst Casimir, stadhouder van Friesland en Groningen, begint Frederik Hendrik een succesvolle reeks heroveringen, waarbij zij het noorden van Brabant en delen van Zeeuws-Vlaanderen en Limburg aan de Republiek weten toe te voegen. Hij zorgt voor de verdere fortificatie van Bergen op Zoom. Laat de forten de Roovere, Pinsen en Moermont bouwen.

1628: Piet Heyn. Vlootvoogd Piet Heyn maakt bij Cuba een Spaanse zilvervloot buit. 

1632: verovering van de zuidelijke Nederlanden. Frederik Hendrik onderneemt pogingen de Zuidelijke Nederlanden te veroveren. Venlo en Roermond komen moeiteloos in zijn handen, maar Maastricht moet eerst worden belegerd. Den Bosch was al twee jaar eerder veroverd (in 1629).

1637: verovering van Breda.Frederik Hendrik neemt Breda in, zijn laatste verovering in de zuidelijke Nederlanden. De grenzen van het latere Koninkrijk der Nederlanden beginnen zich af te tekenen. 

1639: de Armada. De Spaanse koning vormt een tweede Armada. Het wordt, evenals de eerste keer (in 1588), een grote mislukking. Admiraal Maarten Harpertsz. Tromp verslaat de Spaanse vloot. 

1647: overlijden Frederik Hendrik. Frederik Hendrik overlijdt. Zijn opvolger, Willem II, sterft in 1650. 

1648: Vrede van Munster. De vrede van Munster betekent het einde van de Tachtigjarige Oorlog. De Spaanse koning erkent de 'Verenigde Nederlanden' als vrije en soevereine staat.